Publicystyka - literatura faktu, reportaż
Audiobook PL - 15 części / MP3@32
rozmiar: 53,4 MB / czas: 03:51:06
czyta: Ksawery Jasieński

Wojciech Tochman wracał do Bośni wielokrotnie. Efektem jest opowieść reporterska "Jakbyś kamień jadła". Autor rysuje w niej portrety kobiet, których bliscy zginęli na wojnie, albo które zaangażowały się w usuwanie jej skutków. To kobiety okazały się najsilniejsze, i często nadal muszą takie pozostać - jak np. Ewa Klonowski - Polka, pracująca przy identyfikacji zwłok...
Tło wydarzeń stanowią czystki etniczne i walka między Serbami a muzułmanami. To spojrzenie po latach, próba ukazania grozy wojny przez cierpienia tych, którzy pozostali przy życiu i od dawna borykają się z koszmarnymi wspomnieniami... Dla ocalonych bohaterką współczesną jest doktor Ewa - antropolog, mistrzyni w swoim fachu. Po stanie wykopanych kości, potrafi wydać diagnozę na temat wyglądu i chorób człowieka - ta umiejętność bardzo się przydaje przy ekshumacjach. Doktor Ewa jest tam, gdzie odkrywa się ślady masowych zbrodni. Ze szczątków rekonstruuje szkielety bądź ich fragmenty. Te znalezione szczątki odda potem rodzinom, w ten sposób umożliwi ludziom pożegnanie z bliskimi, zapewni im spokój - a smutek powiązany z żałobą, łączyć się będzie ze szczęściem - że udało się zadbać o dusze pomordowanych...
Reportaż Tochmana zaczyna się tam, gdzie kończy się wojna. Tu autor interesuje się faktami późniejszymi: kieruje uwagę czytelników na kwestie identyfikacji strzępów ubrań. To, co dzieje się w kostnicach, staje się punktem wyjścia do powrotów w przeszłość - powrotów niełatwych, a i budzących sprzeciw. Bo kiedy rodzice przyprowadzają małe dziecko, by patrzyło na fragmenty kości i koszmar ekshumacji, "żeby pamiętało" - to musi szokować... Tochman ma wyczucie narracji, w odpowiednich momentach zatrzymuje się, pozostawia miejsca niedopowiedziane, zwłaszcza kiedy odwołuje się do przykrych wspomnień żyjących. Scen gwałtu, tortur i śmierci nie oddadzą żadne słowa: autor więc zmienia perspektywę, przeskakuje do innej postaci i do innego punktu strasznej historii. Kilka życiorysów, kilka prywatnych tragedii - składa się na mozaikowy reportaż.
Sceny z tej książki niby należą do "typowych" wojennych relacji - chłopak torturuje swoją byłą dziewczynę, zrozpaczona matka szuka dzieci, ktoś nie wytrzymuje psychicznie, a powroty do domu z dzieciństwa nie budzą wzruszenia... Kości ludzkie sterczą z ziemi i wody - a niektóre rozdziały książki tworzy kolaż z bezradnych, urywanych wypowiedzi, opowieści o życiu "potem" - kiedy nie ma co wspominać dawnego szczęścia, bo przeszłość zdominowana została przez koszmar, bez przyszłości, która wyprana z nadziei staje się wegetacją... Nie da się pozbyć strachu, trudno zrezygnować z nienawiści. Każdy wróg staje się ludobójcą, życie to imitacja a sens egzystencji sprowadza się do zapewnienia pochówku odnalezionym bliskim...

"Jakbyś kamień jadła" to finalistka nagrody literackiej Nike w roku 2003